Het meest vooraanstaande tijdschrift over mondgezondheid en mondzorg, het Journal of Dental Research, bestaat 100 jaar. In het kader van de daarbij behorende feestelijkheden verschijnen in elke editie artikelen over belangrijke ontwikkelingen en ontdekkingen in die honderdjarige periode. Een erg interessant artikel in de juli-editie van het tijdschrift is dat van landgenoot en biochemicus Bob ten Cate en zijn Braziliaanse collega Marília Buzalaf. De titel van het artikel is “Fluoride mode of action: once there was an observant dentist …”. De auteurs geven overzichtelijk een terugblik op de ontdekking van en het daaropvolgende wetenschappelijke onderzoek van fluoride als wondermiddel tegen cariës.

Zoals de titel van het artikel aangeeft, is het ooit begonnen met een oplettende tandarts. Als pas afgestudeerd tandarts nam de Amerikaan Frederick McKay in zijn praktijk in Colorado veelvuldig veel aanslag op de gebitselementen van zijn patiënten waar. Daarvoor moest een oorzaak bestaan, maar hij kon niet bedenken welke dat was. Daarom vroeg hij de ervaren onderzoeker Green Vardiman Black (ja, inderdaad de Black van de standaard viteitspreparaties en de “extension for prevention”) eens mee te kijken. Samen kwamen zij vervolgens tot de ontdekking dat de mensen met de “Colorado-aanslag” opvallend weinig cariës hadden. Toch heeft het daarna nog 30 jaar geduurd voordat werd vastgesteld dat fluoride in het drinkwater van Colorado hiervan de oorzaak was.

Pas vanaf 1960 gingen tandartsen zich realiseren dat ze over de grenzen van hun eigen expertise moesten gaan om het cariësproces en het werkingsmechanisme van fluoride te kunnen begrijpen en om gewapend met die kennis betere preventieve strategieën en producten te kunnen ontwikkelen. Wetenschappers op het gebied van fysica, chemie, biologie en epidemiologie werden ingeschakeld en hun inspanningen betaalden zich spoedig uit.

Het begon met het geven van een verklaring voor een opvallend verschijnsel dat 5 jaar voordien in een onderzoek was ontdekt. In 1 jaar tijd hadden kinderen die fluoridezuigtabletten gebruikten 40% minder gebitsvlakken met cariëslaesies ontwikkeld dan vergelijkbare kinderen die fluoridetabletten gebruikten die direct moesten worden ingeslikt. Na bestudering van alle onderzoeksgegevens kon niet anders worden geconcludeerd dan dat lokale applicatie van fluoride via de mondvloeistof effectiever was dan systemische toediening.

In 1966 publiceerde de onderzoeksgroep van onze landgenoot Backer Dirks de resultaten van zijn fameuze onderzoek naar het effect van drinkwaterfluoridering in de steden Tiel en Culemborg. Baanbrekend was de bevinding dat fluoride de remineralisatie van beginnende cariëslaesies stimuleert.

De wetenschappers van de andere disciplines zorgden er ook voor dat het mogelijk werd laboratoriumonderzoek te doen met geëxtraheerde gebitselementen van mensen en dieren door gebruik te maken van onder andere licht- en elektronenmicroscopie en hardheidsbepalingen van al dan niet carieus glazuur en dentine. Alle belangrijke ontdekkingen die daarmee werden gedaan zijn in het artikel van Ten Cate en Buzalaf op een rijtje gezet.

Persoonlijk vind ik het jammer dat in het artikel de recente ontwikkeling van fluoridetandpasta’s met 5.000 ppm fluoride voor toepassing bij mensen met cognitieve en fysieke beperkingen niet aan de orde komt. Maar daarvoor kunt u dan weer terecht in andere artikelen, zoals: Maarel-Wierink CD van der, Baat C de. Serie: Preventieve tandheelkunde. Preventie van cariës bij kwetsbare ouderen. Ned Tijdschr Tandheelkd 2017; 124: 303-307. Urquhart O, Tampi MP, Pilcher L, et al. Nonrestorative treatments for caries: systematic review and network meta-analysis. J Dent Res 2019; 98: 14-26.

Geïnteresseerden kunnen de 3 artikelen bij mij opvragen.